نه شرقی نه غربی؛ فقط «رعد ایرانی»

اعلام وجود سامانه پدافند هوایی رعد و بخشی از مشخصات عملکردی آن توسط فرمانده کل سپاه و سپس حضور آن در رژه نیروهای مسلح در 31 شهریور ماه سال جاری بار دیگر نامشخص بودن عمق توان پدافند هوایی ایران را اثبات کرد.

یکی از پرکاربردترین سامانه های دفاع هوایی در دنیا، سامانه های میانبرد و ارتفاع متوسط هستند. این گستردگی استفاده به دلایل مختلفی پدید آمده از جمله بیشتر بودن تعداد تهدیدات عمل کننده در این لایه و ایجاد بازدارندگی جغرافیایی مناسب و مقرون به صرفه با توجه به برد موشک های مورد استفاده.

در بین این سامانه ها انواع متحرک آنها از اهمیت بالاتری برخوردار هستند زیرا استقرار در یک منطقه و برچیدن و جابجایی آنها بسیار سریع انجام شده و ضمن برقراری حفاظت بهتر از خود سامانه با جابجا کردن آتشبار، امکان پوشش مناطق مختلف در صورت نیاز با این عمل فراهم می شود.

در کشورمان ایران سامانه های میانبرد پدافند هوایی موشکی «هاوک» و «استاندارد» پیش از انقلاب و سامانه های «اچ-کیو-2/صیاد-1»، «سام-6» و «مرصاد» و پس از انقلاب به خدمت گرفته شده که در جدول زیر مشخصات کلی آنها آورده شده است.

بجز صیاد-1 و مرصاد بقیه سامانه ها ساخت خارج هستند. صیاد-1 در واقع نوع بومی و به روز شده موشک سامانه اچ-کیو-2 است که با رادارهای بهسازی شده همین سامانه هماهنگ شده و مرصاد نیز نوع بومی شده و بسیار پیشرفته از سامانه هاوک است.

از نظر تعداد آتشبار موجود در کشور طبق اطلاعات منتشر شده در منابع خارجی، هاوک در کنار نسخه ایرانی آن، ستون فقرات پدافند هوایی میانبرد ایران را تشکیل داده است. در بین سامانه های نام برده شده، تنها سام-6 که پس از جنگ تحمیلی 8 ساله خریداری شد متحرک بوده و بقیه سامانه ها ثابت هستند. لازم به ذکر است سامانه استاندارد، روی شناورهای نیروی دریایی ارتش استفاده می شود و تاکنون دست کم دو برنامه بهسازی را پشت سر گذاشته است.

اجرای تعمیرات لازم در شرایط جنگ و تحریم و بهسازی های کامل روی اجزای مختلف سامانه های دفاع هوایی موشکی، پشتوانه ای برای ساخت کامل یک سامانه بود که مرصاد نمونه بارز آن است. این سامانه که توسط متخصصان دفاعی کشورمان در ارتش و وزارت دفاع ساخته شده با وجود همه قابلیت های بالایی که دارد اما از نوع ثابت است و برای ایجاد یک دفاع مستحکم و بقاپذیر در صحنه عملیات و نزدیک به خطوط مقدم و یا جابجایی سریع برای غافلگیر کردن دشمن نیاز به متحرک شدن تمام اجزای سامانه دارد.

از طرفی سامانه سام-6 نیز برد بالایی نداشته و 24.5 کیلومتر برد و 14 هزار متر سقف ارتفاع، فضای زیادی برای اجرای طیفی از عملیات های دشمن ایجاد می کند از این رو جای یک سامانه میانبرد و ارتفاع متوسط به بالا که تمام متحرک باشد در میان حلقه های دفاع هوایی کشور خالی بود.

رعد وارد می شود

به گزارش مشرق، جدیدترین سامانه دفاع هوایی موشکی معرفی شده در کشور با نام «رعد» که در نشست خبری فرمانده کل سپاه برای اولین بار از آن سخن گفته شد آمده است تا حلقه مفقوده میانبردهای ایران را پر کند و بنا بر مطالب منتشر شده، دارای مشخصاتی برتر نسبت به سامانه بوک روسیه است. برد این سامانه 50 کیلومتر و سقف پرواز آن توسط فرمانده کل سپاه 25 تا 27 کیلومتر و توسط فرمانده نیروی هوافضای سپاه 75هزار پا(معادل 22.8 کیلومتر) عنوان شده.

پرتابگر موشک در سامانه رعد با موشک طائر-2

با این مشخصات به نظر می رسد رعد برتری محسوسی بر بیشتر سامانه های همرده موجود در کشور داشته باشد. در واقع در بحث برد با در نظر گرفتن اطلاعات جدول فوق، این برتری با 11 تا 47 درصد افزایش نسبت به سامانه های موجود کاملاً مشخص بوده و در زمینه سقف ارتفاع هدف قابل درگیری هم تنها سامانه قابل رقابت با آن صیاد-1 است که باید منتظر اعلام مجدد مشخصات رعد بود تا هم در این مورد و هم در زمینه کمینه ارتفاع هدف قابل درگیری، سرعت موشک، جرم سرجنگی و مشخصات مهم دیگر نیز مقایسه نهایی صورت گیرد.

بقیه در ادامه مطلب . . .

بوک؛ آتش سوزانی از سرزمین سرد روسیه

با توجه به برتر اعلام شدن رعد بر سامانه بوک مروری بر مشخصات این سامانه مطرح روسی مفید خواهد بود. بوک بر مبنای تجارب عملیاتی و بهسازی های سامانه سام-6 و پیشرفت در زمینه رادار و جنگ الکترونیک ساخته شده و نسل اول آن یعنی بوک-ام-1 در 1979 و نسل دوم آن بوک-ام-1-2 در 1998 وارد خدمت شده است.

خودروهای رادار، واحد فرماندهی و کنترل، پرتابگرهای موشک و خودروهای حامل موشک های ذخیره و تعمیرات از اجزای این سامانه هستند. برد موشک در نسل اول این سامانه 30 کیلومتر و در آخرین نمونه های نسل دوم آن(بوک-ام-2ئی) 50 کیلومتر و ارتفاع هدف قابل درگیری در نسل اول 30 تا 14هزار متر و در نسل دوم 15 تا 25هزار متر عنوان شده است.

واحدهای مختلف در سامانه بوک-ام-1

از توانمندی های مهم نوع بوک-ام-1-2 و بوک-ام-2ئی قابلیت درگیری با طیف وسیعی از اهداف هوایی است که حتی شامل موشک های بالستیک تاکتیکی(راهکنشی) و برخی اهداف سطحی و شناوری است. سرعت موشک این سامانه 1200 متر بر ثانیه و جرم سرجنگی آن 70 کیلوگرم بوده و توانایی تحمل تا 30 برابر شتاب جاذبه را دارد.

این سامانه قابلیت درگیری همزمان با 4 تا 6 هدف را داشته و در زمان 18 ثانیه از کشف نسبت به درگیری با هدف واکنش نشان می دهد. بوک-ام-1-2 تنها در مدت 5 دقیقه از استقرار برای اجرای عملیات آماده شده و در همین مدت نیز از حالت عملیاتی برای انتقال آماده می شود.

نسل دوم بوک روی پرتابگر چرخدار

در ساختار اصلی این سامانه به هر پرتابگر، یک رادار هم اختصاص داده شده که این یکی از عوامل استقلال عملکردی بیشتر و پایداری بالاتر در برابر جنگ الکترونیک دشمن است. مجموعه ویژگی های مطرح شده از این سامانه باعث شده تا کارشناسان نظامی دنیا، نسل آخر بوک را پایدارترین سامانه پدافند هوایی موشکی دنیا بدانند که حتی اگر کاملاً صحت نداشته باشد قطعاً یکی از برترین ها است.

مقایسه رعد با بوک

هر چند از رادار و سامانه کنترل آتش رعد مشخصاتی تاکنون اعلام نشده اما بر مبنای تصاویر و اطلاعات اندک منتشر شده می توان مقایسه هایی انجام داد.

اصول طراحی چنین سامانه هایی نشان می دهد برد رادار ردگیری هدف باید در حدود دو برابر بیشترین برد موشک و در حدود 100 کیلومتر باشد. راداری که در نخستین فیلم منتشر شده از آزمایش های رعد روی برخی از خودروهای پرتابگر دیده می شود.

خودروی مجهز به رادار در تصویر سمت چپ دیده می شود

رعد تاکنون تنها با پرتابگر سه فروندی روی یک خودروی جدید 6 چرخه دیده شده در حالی که بوک علاوه بر چنین خودرویی از پرتابگرهای شنی دار نیز استفاده می کند که همه آنها دارای چهار موشک هستند.

مقایسه خودروی ایرانی رعد با نمونه روسی هرچند نشان از شباهت های کلی دارد که هر دو را در یک رده جای می دهد اما تفاوت های آشکاری در ظاهر و چینش اجزا و زیرسامانه های مختلف از جمله بخش نگهدارنده و پرتاب موشک نشان می دهد که این خودرو طراحی متفاوتی داشته و در ایران ساخته می شود.

پرتابگر شنی دار سامانه سام-6

به گزارش مشرق، در فیلم منتشر شده این خودرو در حال حرکت در زمین های ناهموار دیده می شود که توانایی مهمی برای ایجاد امکان استقرار سامانه در نواحی گوناگون کشور است.

باید به خاطر داشته باشیم که تاکنون نزدیک به 10 نوع خودروی تاکتیکی از نمونه های یک چهارم تن تا تانک برهای سنگین در کشورمان طراحی و ساخته شده است. همچنین توانمندی صنایع دفاعی کشورمان در ساخت خودروهای شنی دار اثبات می کند در صورت لزوم، بکارگیری رعد روی شاسی های زرهی و شنی دار نیز دور از دسترس نخواهد بود، موضوعی که با توجه به سرزمین های کویری و رملی در کشور به خصوص شرق و البته تهدیدات هوایی از سوی پایگاه های آمریکایی در افغانستان می تواند با اهمیت باشد.

گفتنی است نسل اول موشک های سامانه بوک روی پرتابگر شنی دار سام-6 نیز به کار رفته اند و خودروهای این سامانه می توانند کاندیدایی هر چند موقت برای پذیرش موشک های طائر-2 سامانه رعد باشند.

در این بخش، مشخصات ظاهری موشک طائر-2 را با دو موشک از سامانه بوک مقایسه می کنیم که موشک 9-ام-38 از نسل اول بوک و موشک 9-ام-317 از نسل آخر دو نمونه انتخاب شده از سامانه بوک هستند.

سه موشک مورد مقایسه از بالا به پائین: 9-ام-317(نسل آخر بوک)، طائر-2، 9-ام-38(نسل اول بوک)

به طور کلی شکل بدنه طائر-2 با دو موشک روسی مشابه و شکل بال های میانی و بالک انتهایی آن متفاوت است. دماغه طائر نسبت به موشک های روسی با زاویه کمتری به نوک می رسد و در واقع تیزتر است. طول و همچنین قطر بدنه در این سه موشک تقریباً برابر هستند.

در هر سه موشک قطر بدنه در مقطعی از آن افزایش یافته است که از این نظر طائر-2 به نسل اول موشک بوک نزدیکتر به نظر می رسد. در موشک ایرانی طرح بال میانی به نسل دوم بوک نزدیک تر است اما هم در بال و هم در بالک افزایش سطح دیده می شود. به علاوه هر دوی اینها به قسمت عقبی موشک متمایل شده اند و حتی لبه فرار بالک عقبی بر انتهای موشک منطبق شده است.

عقب رفتن این بالک، خصوصیات کنترلی بهتری را در مرحله ای که سوخت داخل موشک به اتمام رسیده و توزیع جرمی آن نهایی و مرکز جرم به جلو منتقل شده به دلیل افزایش بازوی گشتاور بیشتر حول مرکز جرم ایجاد خواهد کرد. لبه حمله این بالک نیز دارای تغییر زاویه است که بهبودهای آیرودینامیکی را موجب می شود.

بزرگتر شدن سطح بال اصلی و بالک می تواند احتمال کمتر بودن سرعت طائر-2 را بوجود بیاورد زیرا سرعت با توان دوم در ایجاد نیروی برآ(لیفت) و پسا(درگ) مشارکت می کند و مساحت با توان اول؛ بنابراین با توجه به میزان افزایش سطح این بال می توان سرعت نهایی طائر را بطور حدودی 980 متر بر ثانیه تخمین زد. تیزتر شدن دماغه در جهت تلاش برای کاهش نیروی مقاوم و کاستن از میزان کاهش سرعت نیز با احتمال مطرح شده تطابق دارد. دلیل دیگر این افزایش مساحت، افزایش احتمالی وزن موشک است که برای برقراری تعادل نیرویی نیاز به بزرگتر شدن سطوح آیرودینامیکی را بوجود آورده است.

با توجه به مشخصات عملکردی و ابعاد موشک طائر-2 می توان آن را گزینه مناسبی برای جایگزینی با موشک های استاندارد بر روی ناوهای ایران دانست زیرا در عین برد بیشتر نسبت به آن امکان جایدهی طائر-2 در پرتابگرهای جعبه ای و در آینده با مجهز شدن به یک بوستر برای پرتاب عمودی وجود دارد.

سطح بدنه طائر صاف تر و کم زائده تر از موشک روسی نسل آخر بوک به نظر می رسد خصوصاً در ناحیه اتصال بال به بدنه به وضوح طرح ایرانی بهتر است زیرا از ایجاد زائده های بیرونی برای اتصال بال به بدنه خودداری شده. این امر باعث بهبود شکل جریان هوا اطراف موشک شده و نیروی مقاوم را کاهش می دهد. همچنین انتهای بدنه طائر مانند دو نمونه روسی با کاهش سطح مقطع(اصطلاحاً دم قایقی) ساخته شده تا نیروی مقاوم در انتهای بدنه بر اثر جدایش جریان(بیس درگ) پس از اتمام سوخت کاهش یابد.

در مجموع می توان گفت با این تفاوت ها و شباهت ها بین موشک و سامانه ایرانی با نوع روسی به همان میزانی که الگوبرداری از آخرین نسل سامانه بوک مشهود است، اجرای فرایندهای طراحی و بکارگیری روش های بهتر ساخت در سامانه رعد نیز قطعی است که نشان از توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه موشک های پیچیده پدافند هوایی دارد.

موشک هایی که قرار است اهدافی با سرعت های چند برابر صوت را در ارتفاع های مختلفی منهدم کنند و از اینرو جوانان ایران اسلامی در زمینه های مختلف الکترونیک، رادار، مخابرات، سازه، آیرودینامیک، مکانیک پرواز و پیشرانش با کار گروهی به این موفقیت بزرگ یعنی ساخت سامانه ای قابل مقایسه با بهترین سامانه های مشابه دنیا رسیده اند که بجز چینی ها، آمریکایی ها نیز برای توسعه نمونه بومی از آن الگوبرداری کرده بودند.