سومین سازنده پهپادهای مجهز به موشک در دنیا
سه شنبه, ۳۰ ارديبهشت ۱۳۹۳، ۰۸:۴۵ ق.ظ
ایران با «شاهد129» سومین سازنده پهپادهای مجهز به موشک در دنیا شد
بازدید
فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، فرصتی
بود تا با نسل جدید هواپیمای بدون سرنشین شاهد 129 آشنا شویم. پهپادی که
تجهیزات الکترونیکی و موشک های نصب شده روی آن، ایران را به بالاترین رتبه
های ساخت پهپاد رزمی در دنیا رسانده است.
سابقه فعالیتهای جدی برای طراحی و ساخت پهپاد (پرنده هدایت پذیر از دور)
رزمی در دنیا به حدود دو دهه پیش باز میگردد و این سامانهها طی یک دهه
گذشته به جزئی از عملیاتهای تهاجمی ارتش و سازمانهای جاسوسی این کشور
تبدیل شدهاند.
محدودیتهای یک پهپاد از لحاظ حجم و وزن حسگرها و جنگافزارهای قابل حمل منجر به برآورده شدن درصدی از نیازمندیهای یک عملیات رزمی خواهد شد. اما این کمتر بودن کارایی به نوبه خود با توجه به مزایایی همچون در دسترس بودن تعداد زیاد پهپادها، توان رسیدن به مداومت پروازی بالاتر نسبت به جنگندههای سرنشیندار -حتی در صورت اجرای یک تا دو مرحله سوختگیری هوایی توسط جنگنده- کمتر بودن احتمال شناسایی پهپاد توسط دشمن، ناچیز بودن هزینه هر ساعت پرواز پهپاد در مقایسه با جنگندههای در تحریم و خسارت بسیار کمتر در صورت بروز سانحه یا ساقط شدن پهپاد توسط دشمن -به جای جنگنده- جبران شده و حتی مزیتهای حاشیهای یا محسوس -بسته به توان پهپاد مورد استفاده- ایجاد مینماید.
در کشورمان ایران از میانههای جنگ 8 ساله تحمیل شده از سوی عراق یعنی سال 1364 هواپیماهای بدون سرنشین برای ایفای نقش شناسایی راهکنشی (تاکتیکی) پا به عرصه حیات گذاشتند و دیری نپائید اولین نمونه آنها یعنی «مهاجر» به چند پرتابگر برای شلیک راکت RPG مجهز شده و در واقع اولین تجربه استفاده از پهپاد در نقش رزمی در همان دوران ثبت شد.
با پایان جنگ هر چند عمده تلاش متخصصان کشور در دهه 1370 بر روی تأمین پهپادهای شناسایی متناسب با نیازهای نیروهای مسلح با بیشترین درصد بومیسازی در ساخت اجزاء مختلف و زیرسامانهها بود اما تلاشهایی نیز برای پوششدهی مأموریتهای محدود رزمی توسط این هواپیماها انجام میشد از جمله تجهیز پهپاد «مهاجر-2» به دو پرتابگر 6 فروندی راکتهای RPG –که قاعدتاً با دوربین موجود روی پهپاد و توان ارسال همزمان تصویر، قابل هدفگیری بوده است- و ساخت پهپاد انتحاری «طوفان/چمران2».
اما با تثبیت توانمندی کشور در عرصه پهپادهای شناسایی که به ساخت چند صد فروند از گونههای مختلف منجر شد، در دهه 1380 ضمن صادرات پهپادهای ایران به کشورهای همپیمان و بعدها کشورهای دوست، حرکت قابل توجهی به سمت مطالعه، طراحی و ساخت پهپادهای رزمی گوناگون متناسب با نیازهای نیروهای مختلف آغاز شد.
مهمترین تلاش کشور برای طراحی و ساخت پهپاد تهاجمی را میتوان هواپیمای بدون سرنشین موتور جت «کرار» دانست که در تابستان 1389 اولین نمونه آن رونمایی شد. این پهپاد میتواند به بیشینه برد 1000 کیلومتر و بیشینه سرعت 900 کیلومتر بر ساعت رسیده و علاوه بر نمونه رزمی، گونهای هم برای اجرای مأموریت «هدف هوایی سریع» از آن ساخته شده است. این پهپاد قابلیت حمل بمبهای نقطهزن و موشک کروز کوتاه برد ضد کشتی را دارد.
در سال 1389 دو نمونه پهپاد توسط نیروی هوایی ارتش (نهاجا) معرفی شد که توانایی اجرای عملیات رزمی از نوع بمباران هوایی برای یکی از آنها تصریح شده بود. این پهپاد با نام «سفره ماهی» تا زمان رونمایی نمونه ایرانی پهپاد RQ-170 متفاوتترین طراحی ظاهری را در میان پهپادهای ایرانی داشت. به نظر میرسد هدف اصلی از آن برنامه، ساخت یک پهپاد رزمی نیمه سنگین باشد.
با توجه به مصاحبههای فرماندهان سپاه در مورد پرواز نمونه ایرانی RQ-170 در آینده نزدیک و سال جاری و ذکر توانمندی بالقوه نمونه آمریکایی در حمل دو فروند بمب در داخل بدنه، میتوان از نمونه ایرانی برای ایجاد بستر یک بمبافکن پنهانکار نیز استفاده کرد. همانطور که در جریان بازدید اخیر رهبری از دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه این مطلب به اطلاع معظم له رسید.
اما به واقع سال 1392 را باید سال شکوفایی طرحهای پهپادهای رزمی ایرانی دانست زیرا 3 نمونه از این وسائل پروازی که قابلیت اجرای عملیات رزمی را دارند تا کنون معرفی شده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای دنیا حتی روسیه با تمام سابقه درازمدت خود در صنعت هوافضا، در زمینه پهپادها به طور محسوسی نیازمند کشورهای دیگر هستند. در حوزه پهپادهای رزمی عملاً آمریکا تنها سازنده محسوب میشود و کشورهای دیگر طرحهای میان مدت برای رسیدن به چنین پهپادهایی دارند.
پهپاد «سریر» که توسط قرارگاه پدافند هوایی خاتم النبیاء ارتش توسعه یافته و قابلیت اجرای عملیات هوا به هوا را دارد، پهپاد «حماسه» که در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده و از همه مهمتر و جذابتر، پهپاد «شاهد129» که محصولی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است در سال 1392 معرفی شدهاند.
پیش از این کشورمان ایران در مقاطع مختلف بارها تیتر اول رسانههای دنیا را با خبرهای پهپادی خود تصاحب نموده بود. تصویربرداری طولانی مدت و چندباره از شناورهای رزمی کشورهای مختلف در خلیج فارس از جمله ناوهای هواپیمابر آمریکایی -و حتی عبور از روی آنها- و سالم برگشتن به مبدأ، پرواز طولانی مدت پهپاد ایرانی -ساخته شده با فناوریهای سال 1381- در اختیار حزب الله در کنار صهیونیستها و سپس نفوذ به عمق خاک سرزمینهای اشغالی و از همه مهمتر به غنیمت گرفتن پهپاد اسرارآمیز آر-کیو-170 و چندین پهپاد دیگر آمریکایی و تولید نمونههای مشابه برخی از آنها از جمله اخبار فوق هستند.
شاهد جدید آسمان ایران
پهپاد شاهد129 که اولین نشانههای وجود آن در حاشیه رزمایش «پیامبر اعظم7» در تیرماه سال 91 آشکار شد، چند ماه بعد در مصاحبه خبری فرماندهی کل سپاه معرفی شده و اشاره به مداومت پروازی 24 ساعت و توانایی رزمی آن با موشک سدید شد. کمی بعد تصاویری از فرود و برخاست آن در رسانه ملی نیز نمایش داده شد و فرمانده نیروی هوافضای سپاه برد آن را 1700 تا 2000 کیلومتر عنوان کرد.
این نمونه از نوع شناسایی بوده و صحبتی از قابلیت رزمی آن به میان نیامد. با گذشت چند ماه و در هفته دفاع مقدس سال 1392 بالاخره نمونه رزمی این پهپاد نیز رونمایی شد که به سرعت به یکی از مهمترین اخبار رسانههای تخصصی دنیا و بسیاری از رسانههای عمومی تبدیل شد.
در این رونمایی فیلم و تصاویر دو فروند شاهد129 ارائه شد که تفاوتهایی نیز با هم داشتند. یک نمونه مشابه شاهد129 نمایش داده شده در سال 91 بود و نمونه دیگر با تفاوتهایی در سامانه ارابه فرود و حسگرهای نصب شده در نزدیکی دماغه.
آنچه به طور رسمی در مورد این پهپاد گفته شده شامل برد پروازی 1700 تا 2000 کیلومتر برای نمونه سال 91 و 1700 کیلومتر برای نمونه رزمی، دهانه بال 16 متر، جرم 1100 کیلوگرم، قابلیت حمل 8 فروند موشک هوا به سطح سدید1 یا 8 بمب هوشمند نقطهزن، توان این پهپاد در پوششدهی منطقهای به شعاع 200 کیلومتر در اطراف خود، مداومت پروازی 24 ساعت و هزینه هر ساعت پرواز در حدود 100هزار تومان برای هر فروند است.
در جریان بازدید اخیر رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، دو فروند شاهد129 ساخته شده مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت و توانمندی این پهپادها مفصلتر از گذشته به اطلاع ایشان رسید.
شکل ظاهری
پیکربندی شاهد129 شامل یک بدنه استوانهای، پایدارساز یا سکان به شکل V که در انتهای بدنه قرار گرفته، بال مستطیلی با دهانه بال بالا و وتر کوتاه -فاصله لبه جلویی تا لبه عقبی بال- است که باعث ایجاد ضریب منظری و ضریب سرش (گلاید) بسیار بالا میشود.
با توجه اندازه دهانه بال این هواپیما که 16 متر عنوان شده میتوان ابعاد هواپیما را تخمین زد. بر این اساس طول شاهد129 در حدود 8 متر، قطر بدنه 65 تا 75 سانتیمتر، ارتفاع ارابه فرود 1.1 متر و ارتفاع کلی آن حدود 3 تا 3.1 متر و فاصله دو سر دم V شکل آن 4.4 متر است.
بالا بودن ضریب سرش که به معنی زیاد بودن نسبت نیروی بالابرنده به نیروی مقاوم هوا است یکی از مهمترین عوامل ایجاد کننده مداومت پروازی بالا در هواپیماها است. چنین ترکیب بالی در گلایدرها و بیشتر پهپادهای مداومت پروازی بالا دیده می¬شود.
لازم به ذکر است طراحان و سازندگان این هواپیما برای ایجاد امکان به کار گیری چنین بالی باید بر مشکلات استاتیک و دینامیک سازه غلبه مینمودند که تنها مشابه آن در کشور در پهپاد حماسه و فطرس دیده میشود.
نکته مهم دیگر در پیکربندی بال و بدنه این پهپاد، نصب بال در بالای بدنه است. این شیوه مزایای خاص خود را دارد از جمله تقویت سازه دو بال، بیشینه ضریب برآی بالاتر -که در افزایش مداومت پروازی تأثیر دارد- و امکان دید بهتر دوربین در هنگام جهتگیری به سمت عقب هواپیما. شکل مقطع ایرفویل بال این هواپیما نیز مشابه سری ایرفویلهای با پسای کم –نیروی مقاوم کم- بوده که کاملاً متناسب با رژیم پروازی این هواپیما و با هدف رسیدن به کمترین مصرف سوخت است.
به نظر میرسد بالهای شاهد129 و همچنین دم آن قابلیت نصب و برداشتن دارند. وجود دو دریچه روی بدنه و نزدیک ریشه بال مؤید این احتمال است. در این صورت امکان باز کردن بالهای بزرگ آن که هر کدام به اندازه طول بدنه هواپیما هستند و همچنین دم آن برای حمل و نقل این پهپاد یا قرار دادن آن در فضایی با حجم کم کمک شایانی خواهد بود.
برای بهبود شکل آیرودینامیکی هواپیما سعی میشود تا در محل اتصال بال به بدنه از سطوح منحنی استفاده شود تا جریان حول این دو بخش تلفیق خوبی با هم داشته باشند اما این سطح به افزایش پیچیدگی طراحی و ساخت منجر میشود. در پهپاد شاهد129 از این سطح واسطه استفاده نشده است در حالی که در برخی پهپادهای کوچکتر مانند ابابیل این نکته رعایت شده بود.
به گزارش مشرق، در شاهد129 علاوه بر سطح کنترلی ایلرون (Aileron) نزدیک نوک بال، یک سطح متحرک در نزدیکی ریشه و در جای فلپ (Flap) نیز قرار داده شده. وظایف و مزایای فلپ در هواپیماهای معمولی پذیرفته شده که به طور عمده شامل افزایش مساحت بال و افزایش انحنا برای بیشتر کردن نیروی بالا برنده (Lift یا برآ) در حین برخاستن و در پرواز و نیز ایجاد سطح مقاوم در برابر هوا در هنگام فرود است.
اما در پهپادها برای حذف وزن مکانیزمهای باز کننده فلپ معمولاً از آن صرف نظر میشود همانطور که در بقیه پهپادهای ایرانی شاهد آن هستیم. با توجه به اینکه مکانیزم ویژهای برای باز کردن سطح فوق دیده نمیشود احتمالاً طراحان تنها برای افزایش انحنای بال جهت تولید برآی بیشتر اقدام به ایجاد آن نمودهاند. به علاوه با پائین دادن این سطح به طور کامل، میتوان از آن برای کاهش سرعت پهپاد و در نتیجه کاهش وزن سامانه ترمز روی باند نیز استفاده نمود.
دم V شکل به طور عمده دارای دو مزیت است. اول، جایگزینی آن با سکانها یا پایدارسازهای عمودی و افقی که در صورت وجود فناوریهای مناسب، به کاهش وزن سازه کمک می‌کند. هر چند که به طور کلی باعث پیچیدهتر شدن سامانه کنترلی پهپاد میگردد که البته برای کشورهای پیشرفته در زمینه دفاعی امری حل شده محسوب میشود. به علاوه با توجه به ابعاد شاهد129 و نیاز به سطح دم عمودی بزرگ برای ایجاد پایداری جانبی، دم V شکل به نوعی نقش سکان عمودی دوتایی را نیز ایفا می‌کند.
مزیت دوم این نوع دم، کاهش بازتاب راداری به دلیل قرارگیری سطوح با زاویه غیر 90 درجه است. با توجه به کم بودن فاصله دم شاهد129 از بال و مرکز ثقل –که در ادامه به آن اشاره میشود- نیاز به بزرگ بودن سطوح کنترلی دم مشهود است بنا بر این بازتاب راداری آنها هم قابل توجهتر میگردد از این رو تعبیه دم V شکل ضمن ایجاد مساحت کافی، کمک بزرگی به کاهش بازتاب راداری این ناحیه از هواپیما و کل آن خواهد کرد.
به طور معمول روی دم V شکل، یک سطح کنترلی قرار داده میشود که جایگزین دو سطح کنترلی در دمهای معمولی میگردد اما در شاهد129 روی هر دم، یک جفت سطح کنترلی قرار داده شده است. یکی از دلایل این امر میتواند افزایش ضریب اطمینان از سطوح کنترلی با دو برابر کردن تعداد آن باشد.
با توجه به اینکه ارابه فرود –مجموعه چرخها و اهرمها و جاذبهای ضربه و سامانه تعلیق- در هواپیما نقشی در کارایی پرواز ندارد، وزن مرده محسوب میشود و سعی در طراحی آن به سبکترین، سادهترین و ارزانترین شکل ممکن است که در پهپادها در ارابه فرود ثابت با سازهای منحنی شکل برای ایفای نقش ضربهگیر، نمود دارد. این طرح در نمونه اول شاهد129 نیز دیده میشود.
اما ارابه فرود نمونه جدید این پهپاد، جمع شونده است و در نتیجه نمونه دوم هم به دلیل برخورداری از سامانه جمع کننده و هم به خاطر وجود سامانه تعلیق -هر چند معمولی- پیچیدهتر از نمونه اول خواهد بود که برای پرهیز از پیچیدگی بیشتر و صرفهجویی در وزن برای محفظههای قرارگیری ارابه فرود عقب، دریچهای در نظر گرفته نشده اما ارابه فرود جلو در نمونه دوم شاهد129 در نمایشگاه اخیر دارای دریچه بود. این انتخاب در سایر پهپادهای مشابه و رقبای شاهد129 در دنیا مانند پریدیتور، هرمس900 و آنکا نیز دیده میشود.
دریچه محفظه ارابه فرود جلو شاهد129 در نمایشگاه اخیر
جمع شدن ارابه فرود در کاهش نیروی مقاوم (پسا) نقش قابل توجهی دارد که برای رسیدن شاهد129 رزمی به بیشترین مداومت پروازی اهمیت بالاتری نیز خواهد داشت زیرا وزن و نیروی پسای ناشی از حمل سلاح در میزان مداومت پروازی هر هواپیمایی نقش منفی دارد. همچنین کاهش نسبی بازتاب راداری و ایجاد دید بهتری برای دوربین در دید رو به عقب نیز از مزیتهای دیگر این طرح است.
البته هم ارابه فرود اصلی و هم ارابه فرود دماغه شاهد به سمت عقب جمع میشوند که حالت جمع شدن به جلو در شرایط اضطراری به دلیل امکان استفاده از فشار دینامیکی هوا برای باز کردن چرخ، ضریب اطمینان بالاتری ایجاد مینماید. الزامات مربوط به مرکز ثقل هواپیما و وجود دوربین در دماغه میتواند علت این انتخاب طراحان برای شاهد129 باشد.
بالها و بدنه شاهد129 از نظر کیفیت ساخت بسیار عالی به نظر میرسند خصوصاً صاف و بدون اعوجاج بودن بال برای هواپیماهای سرعت پائین و گلایدرها (هواسُر) بسیار اهمیت دارد. احتمالاً جنس بال و بدنه این هواپیما یا دستکم بخشهایی از آن از مواد مرکب است همچنین استفاده از رنگهای جاذب امواج رادار نیز در شاهد129 دور از ذهن نیست.
محور طولی بدنه شاهد129 در هنگام قرارگیری یا حرکت روی زمین پائینتر از افق قرار میگیرد. این نکتهای نادر است که مزایا و معایب مختلفی میتوان برای آن برشمرد که از اهداف این گزارش خارج است.
موتور شاهد129 از نوع ملخی فشار دهنده با ملخ سه پره است و در انتهای بدنه قرار شده که این محل نصب به عملکرد بهینه سامانه الکترواپتیکی مستقر در دماغه کمک می‌کند.
این
موتور میتواند یکی از دو نوع پیستونی یا توربوپراپ باشد. که با توجه به
سقف پرواز حدود 24000 تا 25000 پائی اعلام شده برای شاهد129 احتمال وجود
موتور پیستونی در نمونههای فعلی تقویت میشود. اعلام وجود برنامههای
افزایش سقف پرواز این هواپیما در نمایشگاه اخیر نیروی هوافضا نیز امری است
که قاعدتاً با بهرهگیری از موتور توربوپراپ مقدور خواهد شد.
از نظر ظاهری شاهد129 شباهتهایی به هرمس450 و واچکیپر ساخت انگلیس دارد. البته ابعاد شاهد بسیار بزرگتر از هرمس بوده و مشخصات عملیاتی آن نیز بسیار برتر است. پهپاد انگلیسی که خود وامدار طراحی از روی نمونه هرمس است از لحاظ ابعاد و مشخصات پروازی نزدیکتر به نمونه ایرانی اما باز هم کوچکتر است زیرا دهانه بال آن 10.5 و طول بدنه آن 6.1 متر، بیشینه جرم آن در حالت برخاست به 450 کیلوگرم رسیده و تا 150 کیلوگرم محموله حمل می‌کند.
مداومت پروازی آن نیز 20 تا 30 ساعت عنوان شده. وجود تفاوتهای طراحی فراوان نشان میدهد ضمن مشابهت در کلیات پیکربندی، طراحان ایرانی راه خود را طی کردهاند که مهمترین آن وجود قابلیت رزمی در شاهد129 است.
حسگرها و تسلیحات
در جریان رونمایی سال گذشته دو نمونه سامانه الکترواپتیکی پایدار شده 2 درجه آزادی –قابلیت چرخش در دو صفحه افقی و عمودی- روی دو نمونه شاهد129 مشاهده میشد که در نمایشگاه اخیر هر دو پهپاد به سامانه کاملتر عقاب-6 مجهز شده بودند و سامانه سادهتر در کنار آنها قرار داشت. سامانه عقاب-6 علاوه بر دوربین دید در روز و احتمالاً سامانه فروسرخ برای دید در شب، از سامانه مسافتیاب لیزری در بالای خود نیز بهرهمند است. یک سامانه تصویربرداری سادهتر نیز در تصاویر سال گذشته شاهد129 قابل تشخیص است که محل نصب آن زیر بدنه و در محدوده بین دو ارابه فرود اصلی و جلو بود.
یکی از مهمترین نکات پیرامون شاهد129، تنوع تسلیحات قابل حمل توسط آن است. در رونمایی سال گذشته و نمایشگاه اخیر هر چند تنها از موشکی به نام سدید1 نام برده شد اما دستکم دو نوع موشک قابل تشخیص است. یک نوع که مشابه موشکهای ضد زره تاو/طوفان دارای خروجی پیشران در میانه بدنه و به سمت پهلوهای موشک است و نوع دیگر که به نظر میرسد خروجی موتور آن در انتهای موشک است. بر مبنای تصاویر به نظر میرسد یکی از انواع موشکهای نمایش داده شده در پرتابگر دارای محفظه استوانهای زیر بال هواپیما نصب میشود.
از نظر سامانه هدفگیری نیز یکی از موشکها داری حسگر تصویری (اپتیکی) با پنجره شیشهای زاویهدار به سمت پائین بوده و ظاهراً نمونههای دیگر دارای سامانه هدفگیری متفاوتی هستند. موشک سدید برای اولین بار در نمایشگاه هوایی کیش و در کنار نمونه دریایی بالگرد شاهد285 مشاهده شد که موشکی با هدایت لیزری به نظر میرسید.
از این موشک اطلاعات خاصی منتشر نشده اما با نگاهی به موشکهای مشابه آن در دنیا میتوان آن را موشکی دستکم 30 تا 40 کیلوگرمی و با برد بیش از 7 تا 8 کیلومتر دانست. موشکهای نمایش داده شده از ترکیب معمول بالکهای صلیبی یا پلاس در جلو و کراس یا ضربدری در عقب بهره میبرند که در اغلب موشکهای ضد زره نیمه سنگین مشاهده میشود.
با توجه به اعلام قابلیت حمل 8 موشک سدید و از طرفی وجود دو جایگاه برای حمل جنگ افزار، شاهد129 در هر یک از جایگاههای خود میتواند تا 4 موشک حمل نماید. این جایگاهها نسبت به محور طولی هواپیما با زاویه رو به پائین نصب شدهاند. این امر نیروی مصرفی موشک برای تغییر مسیر به سمت پائین را کاهش میدهد هر چند که نیروی مقاوم هوا را در طی پرواز میافزاید. این جایگاهها در نزدیکی بدنه نصب شدهاند که مزیتهای دینامیکی و سازهای دارد.
رساندن مقاومت هواگرد و متعلقات آن در برابر هوا به کمترین میزان به معنی کاهش مصرف سوخت و افزایش برد و مداومت پروازی است. باید اشاره نمائیم تأثیر نامطلوب حمل سلاح و آویزگاه نصب آن بر بازتاب راداری هواگردها امری بدیهی است از این رو پهپادهای رزمی آینده دارای محفظه حمل سلاح در داخل بدنه هستند.
به گزارش مشرق، از دیگر تسلیحاتی که کاربرد آن در شاهد129 در آینده نزدیک دور از ذهن نیست، موشکهای دوش پرتاب سطح به هوا در نقش هوا به هوا و حتی موشکهای کوتاه برد هوا به هوا در صورت کافی بودن توان حمل بار این پهپاد است. پیش از این در سایر کشورها موشکهای دوش پرتاب توسط بالگردها در نقش هوا به هوا کارایی خود را اثبات نمودهاند و در ایران نیز پهپاد سریر متعلق به قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش چنین قابلیتی دارد.
روی نمونه جدید شاهد129 گیرندههای هشدار راداری در نوک بالها و اطراف بدنه دیده میشود که در نمونه قبلی دیده نمیشد. این گیرندهها به آگاهی پهپاد از موقعیت اطراف خود و فعالیت سامانههای راداری هوایی و زمینی دشمن منجر میشود. همچنین حمل سامانههای شنود و جهتیابی امواج نیز به این قابلیت شاهد129 در نظارت دقیقتر به اطراف کمک می‌کند.
یکی دیگر از حسگرهای قابل حمل توسط شاهد129-در آینده- همانطور که در پهپاد حماسه و برخی پهپادهای نظارتی دنیا حتی نمونههایی در حد و اندازه «اسکن ایگل» شاهد هستیم، رادار است.
امروزه رادارهایی با ابعاد کوچک به بردهای تا 80 کیلومتر نیز میرسند که به معنی پوشش محوطهای به قطر دو برابر یعنی 160 کیلومتر توسط پهپاد است. امکان حمل سامانههای جنگ الکترونیک برای پشتیبانی الکترونیکی از یک منطقه و حمل گستره وسیعتری از تسلیحات حتی موشکهای ضد کشتی برد کوتاه نیز در توسعه شاهد129 کاملاً امکانپذیر است و در صورت وجود نیاز عملیاتی برای متخصصان کشورمان دشوار نخواهد بود.
قابلیتهای عملیاتی
پهپاد شاهد129 به طور کلی دارای دو مزیت بسیار مهم است. اول قابلیتهای پروازی بسیار بالا و دوم قابلیت اجرای عملیات رزمی. برد عملیاتی نمونه رزمی شاهد در حدود 1700 کیلومتر و مداومت پروازی آن 24 ساعت اعلام شده که این مشخصات پروازی تنها با یک مرتبه سوختگیری پیش از پرواز به دست میآید. برد بسیار بالای شاهد129 امکان اجرای عملیات تهاجم هوایی یا برقراری پوشش هوایی را در فضاهای بسیار دورتر از مرزهای کشور فراهم می‌کند هر چند که ظاهراً پروازهای برونمرزی در دستور کار این پهپاد نیست و قطعاً این توانمندی با نمونهایرانی آر-کیو-170 که سطح مقطع راداری بسیار پائینی دارد بهتر بدست آید.
مداومت پروازی یک روزه شاهد129 نیز به معنی حضور و نظارت طولانی مدت در فضای منطقه مد نظر است. امروزه هر چند در کشورهای صاحب فناوری در حوزه هوافضا ماهوارههای جاسوسی بینظیری در حال خدمت است اما پهپادها به دلیل امکان حضور طولانی روی یک منطقه و در ارتفاعات متوسط که وضوح تصویری بسیار خوبی نیز با تجهیزات سادهتر و ارزانتر ایجاد می‌کند جایگاه خاص خود را دارند.
از این نظر شاهد129 با مداومت پروازی بالای خود با توجه به عدم برخورداری کشورمان از ماهوارههای سنجشی نظامی بخش زیادی از این خلأ را پر خواهد کرد و به جهش توانمندی نظارتی ایران بر مرزها یا هر منطقه تا شعاع عملیاتی این پهپاد منجر میشود.
البته به دلیل عدم برخورداری کشورمان از ماهوارههای مخابراتی نظامی یا هواگردهای ایستا در ارتفاعات بسیار بالا برای ایجاد ارتباط بین ایستگاه زمینی هدایت با پهپاد، تنها راه کنترل شاهد129 در فواصل بسیار دور با اتکا به برنامه پروازی و سامانههای داخلی پهپاد برای کنترل تمام خودکار، استفاده از ایستگاههایی در کشورهای دیگر -که شاید تنها در یک یا دو کشور اطراف بتواند در دسترس باشد- یا استفاده از پهپادها یا هواگردهایی به عنوان رله و پل ارتباطی بین ایستگاه مبدأ با پهپاد است که البته برای تعبیه آنتنهای دید مستقیم، باید فضای مناسب در پهپاد ایجاد شود.
در مأموریتهای دریایی از شناورهای دریایی نیز میتوان در فرایند فوق استفاده کرد. در حالت هدایت تمام خودکار، مختصات جغرافیایی نقاط از پیش تعیین شده و مسیر پرواز توسط کاربر از طریق ایستگاه کنترل زمینی در حافظه تجهیزات الکترونیکی هواپیمای بیسرنشین ذخیره شده و پهپاد با استفاده از سامانه GPS و ارتفاعسنج میتواند مسیرهای از پیش تعیین شده را طی نماید. در این حالت میتوان ارتباط پهپاد با سامانههای مخابراتی را تا رسیدن به نقاط مشخصی قطع کرد تا امکان نفوذ دشمن در هدایت آن کاهش یابد.
به گزارش مشرق، نکته دیگر در مورد شاهد129 نیاز آن به باند برای نشست و برخاست است. این عامل باعث ایجاد محدودیت نسبی در عملیات این پهپاد میشود هر چند که برد بسیار زیاد آن امکان بلند شدن از باندهایی دور از آتش دشمن و سپس رسیدن به منطقه عملیاتی را ممکن میسازد. این مسئله با بهرهگیری از پهپادهای کوچکتر فعلی که امکان آغاز عملیات با استفاده از پرتابگرها و در نزدیکی خطوط مقدم را دارند برای مأموریتهای فوری جبران خواهد شد.
شاهد129 در نقش رزمی با اتکا به حمل موشکهای ضد زره یا راکت میتواند مکمل خوبی برای ناوگان پشتیبانی زمینی نیروی هوافضای سپاه باشد. این نیرو هم اکنون از تعدادی هواپیمای تخصصی پشتیبانی زمینی «سوخوی su-25 فراگفوت» روسی و تعدادی بالگرد کبرا/تیزتک/طوفان برخوردار است.
در سالهای اخیر هر چند با افزوده شدن بالگرد شاهد285 و پهپاد کرار به عنوان هواگردهایی ساخت داخل، این توان تقویت شده اما ورود شاهد129 با مداومت پروازی بینظیر خود و قابلیت حمل حسگرهای پیشرفته چندگانه و موشکهای ضد زره با هزینه پروازی و ریسک عملیاتی پائینتر از بالگردها کمک شایانی به افزایش توان پشتیبانی از نیروهای زمینی خواهد نمود.
در واقع با ورود پهپادهای کرار و شاهد129، بار عملیاتی هواپیمای سوخو-25 و بالگردهای کبرا و شاهد285 کاهش یافته و دست این هواگردها خصوصاً سوخو-25 و کبرا برای مأموریتهای سنگینتر باز میماند. از طرفی با توجه به گسترش پدافندهای مرگبار کوتاهبرد، استفاده از پهپادها در بسیاری از عملیاتهای تهاجمی به صرفهتر و مطمئنتر از هواگردهای سرنشیندار خواهد بود هر چند که شاهد129 با اتکا به سقف پرواز و حسگرهای دوربرد خود میتواند در مرحله شناسایی کاملاً از تیررس آنها و حتی برخی از سامانههای پدافند هوایی میانبرد دشمن مصون بماند.
پهپاد شاهد129 همانند بالگرد شاهد285 هشت موشک سدید حمل می‌کند اما تمام هزینههای تولید، آموزش خلبان و هر ساعت پرواز آن دستکم 3 تا 10 برابر کمتر از این بالگرد است در حالیکه میتواند در حدود 7 تا 8 برابر بیشتر از بالگرد فوق در آسمان بماند و خطری هم خلبانان آن را تهدید نمیکند! سرعت ساخت هر فروند شاهد129 هم قاعدتاً بالاتر از شاهد285 است بنا بر این تقویت توان دفاعی کشور نیز سرعت مییابد.
همچنین از پهپاد شاهد129 با اتکا به سامانههای الکترواپتیکی آن میتوان به عنوان «سکوی دیدهبانی هواپایه» برای هدفگیری اهداف و سپس تخصیص آن به هواپیماهای سرنشیندار یا توپخانه زمینی و موشکهای سطح به سطح استفاده نمود همانطور که در فیلمهای نمایش داده شده از رزمایش پیامبر اعظم7 اجرای مشابه این عملیات مشاهده شد به طوریکه پس از هدفگیری توسط یک پهپاد، هواپیمای سوخو با ورود سریع به منطقه اقدام به شلیک کرده و بلافاصله نیز صحنه عملیات را ترک نموده و در ادامه کار ارزیابی خسارت نیز بر عهده پهپاد قرار گرفت.
همانطور که پیشتر اشاره کردیم شاهد129 قاعدتاً قابلیت تجهیز به موشکهای هوا به هوا را دارد. در اینصورت این پهپاد امکان استفاده در نقش گشت هوایی رزمی یا «سامانه پدافند هوایی هواپایه» را دستکم برای مقابله با بالگردها، پهپادها و طیفی از موشکهای کروز دشمن خواهد داشت. این توانایی در ترکیب با مداومت پرواز بسیار بالای شاهد129، دفاع هوایی کشورمان را در ارتفاعات پائین تا متوسط مستحکمتر از گذشته و امکان غافلگیر شدن آن را کمتر خواهد نمود.
همچنین این پهپاد و نمونههای دیگر با همین قابلیت امکان پوششدهی نقاط کور یا نقاطی که استقرار نیروی پدافند هوایی سطح-پایه در آن دشوار است را با هزینهای اندک و برای مدت طولانی دارند.
در بین پهپادهای رزمی ساخته شده در دنیا کاملترین نمونهها که البته همگی ساخت آمریکا بوده و دارای سابقه عملیاتی نیز هستند شامل «MQ-1 پریدِیتور» و «MQ-9 ریپِیر» است که هر دو موتور ملخی-اولی از نوع پیستونی و دومی از نوع توربوپراپ- دارند. نمونههای دیگری نیز در آمریکا ساخته شده یا در حال توسعه هستند اما بیشتر آنها دارای موتور جت بوده و در رده شاهد129 قابل طبقهبندی نیستند.
برخی هم توانمندی محدود رزمی دارند. از نظر ابعاد، پهپاد رزمی ایران نزدیک به پریدیتور است. هرچند برد و مداومت پرواز اعلام شده آن کمی کمتر از پریدیتور است اما از نظر میزان و تعداد محموله قابل حمل بالاتر از این نمونه آمریکایی قرار میگیرد.
حضور طولانی مدت شاهد129 با بهرهگیری از بالهای بلند آن و وجود قابلیت پرواز سرشی بالا، با خاموش کردن موتور و اجرای این نوع پرواز که باعث حذف اثرات صوتی بسیار زیاد موتور ملخی و بازتاب حرارتی آن میشود به نوعی حضور نامحسوس و پرواز خاموش تبدیل میگردد.
به گزارش مشرق، این حضور دائمی در کنار وسعت منطقه قابل پوشش با شاهد129 و امکان ارسال تصاویر به صورت بیدرنگ (Real Time) به افزایش بیش از پیش آگاهی فرماندهان از شرایط منطقه عملیاتی از مرزهای کشور تا هر عمق قابل دستیابی برای اتخاذ سریعتر و بهتر تصمیمات خواهد داشت. به علاوه در صورت نیاز در همین عملیاتهای شناسایی طولانی مدت و تمرکز روی هدف، میتوان با اتکا به قابلیت رزمی شاهد129 بلافاصله اقدام به درگیری با هدف در هر زمان نمود که خود به معنی امکان تبدیل شاهد129 به ابزار واکنش سریع علیه تحرکات دشمن است.
همچنین شاهد129 برای نظارت بر مناطق بزرگ کویری –که استتار فعلی روی بال و بدنه آن نیز متناسب با همین نواحی است- و مرزهای طولانی شرقی کشور، آبهای سرزمینی گسترده و حتی دریاهای دوردست و پوششدهی کاملتر از گذشته به مأموریتهای دریایی چه از بعد نظارتی با کاهش تعداد هواپیمای مورد نیاز و چه رزمی کمک شایانی خواهد کرد. با توجه به قابلیتهای بسیار بالای این پهپاد در همین نمونههای اول، پایه بسیار خوبی برای توسعه طرحهای آتی خواهد بود.
محدودیتهای یک پهپاد از لحاظ حجم و وزن حسگرها و جنگافزارهای قابل حمل منجر به برآورده شدن درصدی از نیازمندیهای یک عملیات رزمی خواهد شد. اما این کمتر بودن کارایی به نوبه خود با توجه به مزایایی همچون در دسترس بودن تعداد زیاد پهپادها، توان رسیدن به مداومت پروازی بالاتر نسبت به جنگندههای سرنشیندار -حتی در صورت اجرای یک تا دو مرحله سوختگیری هوایی توسط جنگنده- کمتر بودن احتمال شناسایی پهپاد توسط دشمن، ناچیز بودن هزینه هر ساعت پرواز پهپاد در مقایسه با جنگندههای در تحریم و خسارت بسیار کمتر در صورت بروز سانحه یا ساقط شدن پهپاد توسط دشمن -به جای جنگنده- جبران شده و حتی مزیتهای حاشیهای یا محسوس -بسته به توان پهپاد مورد استفاده- ایجاد مینماید.
در کشورمان ایران از میانههای جنگ 8 ساله تحمیل شده از سوی عراق یعنی سال 1364 هواپیماهای بدون سرنشین برای ایفای نقش شناسایی راهکنشی (تاکتیکی) پا به عرصه حیات گذاشتند و دیری نپائید اولین نمونه آنها یعنی «مهاجر» به چند پرتابگر برای شلیک راکت RPG مجهز شده و در واقع اولین تجربه استفاده از پهپاد در نقش رزمی در همان دوران ثبت شد.
با پایان جنگ هر چند عمده تلاش متخصصان کشور در دهه 1370 بر روی تأمین پهپادهای شناسایی متناسب با نیازهای نیروهای مسلح با بیشترین درصد بومیسازی در ساخت اجزاء مختلف و زیرسامانهها بود اما تلاشهایی نیز برای پوششدهی مأموریتهای محدود رزمی توسط این هواپیماها انجام میشد از جمله تجهیز پهپاد «مهاجر-2» به دو پرتابگر 6 فروندی راکتهای RPG –که قاعدتاً با دوربین موجود روی پهپاد و توان ارسال همزمان تصویر، قابل هدفگیری بوده است- و ساخت پهپاد انتحاری «طوفان/چمران2».
پهپاد مهاجر-2 در حال حمل راکتهای RPG
اما با تثبیت توانمندی کشور در عرصه پهپادهای شناسایی که به ساخت چند صد فروند از گونههای مختلف منجر شد، در دهه 1380 ضمن صادرات پهپادهای ایران به کشورهای همپیمان و بعدها کشورهای دوست، حرکت قابل توجهی به سمت مطالعه، طراحی و ساخت پهپادهای رزمی گوناگون متناسب با نیازهای نیروهای مختلف آغاز شد.
مهمترین تلاش کشور برای طراحی و ساخت پهپاد تهاجمی را میتوان هواپیمای بدون سرنشین موتور جت «کرار» دانست که در تابستان 1389 اولین نمونه آن رونمایی شد. این پهپاد میتواند به بیشینه برد 1000 کیلومتر و بیشینه سرعت 900 کیلومتر بر ساعت رسیده و علاوه بر نمونه رزمی، گونهای هم برای اجرای مأموریت «هدف هوایی سریع» از آن ساخته شده است. این پهپاد قابلیت حمل بمبهای نقطهزن و موشک کروز کوتاه برد ضد کشتی را دارد.
پهپاد کرار دارای موتور جت
در سال 1389 دو نمونه پهپاد توسط نیروی هوایی ارتش (نهاجا) معرفی شد که توانایی اجرای عملیات رزمی از نوع بمباران هوایی برای یکی از آنها تصریح شده بود. این پهپاد با نام «سفره ماهی» تا زمان رونمایی نمونه ایرانی پهپاد RQ-170 متفاوتترین طراحی ظاهری را در میان پهپادهای ایرانی داشت. به نظر میرسد هدف اصلی از آن برنامه، ساخت یک پهپاد رزمی نیمه سنگین باشد.
با توجه به مصاحبههای فرماندهان سپاه در مورد پرواز نمونه ایرانی RQ-170 در آینده نزدیک و سال جاری و ذکر توانمندی بالقوه نمونه آمریکایی در حمل دو فروند بمب در داخل بدنه، میتوان از نمونه ایرانی برای ایجاد بستر یک بمبافکن پنهانکار نیز استفاده کرد. همانطور که در جریان بازدید اخیر رهبری از دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه این مطلب به اطلاع معظم له رسید.
اما به واقع سال 1392 را باید سال شکوفایی طرحهای پهپادهای رزمی ایرانی دانست زیرا 3 نمونه از این وسائل پروازی که قابلیت اجرای عملیات رزمی را دارند تا کنون معرفی شده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای دنیا حتی روسیه با تمام سابقه درازمدت خود در صنعت هوافضا، در زمینه پهپادها به طور محسوسی نیازمند کشورهای دیگر هستند. در حوزه پهپادهای رزمی عملاً آمریکا تنها سازنده محسوب میشود و کشورهای دیگر طرحهای میان مدت برای رسیدن به چنین پهپادهایی دارند.
پهپاد «سریر» که توسط قرارگاه پدافند هوایی خاتم النبیاء ارتش توسعه یافته و قابلیت اجرای عملیات هوا به هوا را دارد، پهپاد «حماسه» که در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده و از همه مهمتر و جذابتر، پهپاد «شاهد129» که محصولی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است در سال 1392 معرفی شدهاند.
پیش از این کشورمان ایران در مقاطع مختلف بارها تیتر اول رسانههای دنیا را با خبرهای پهپادی خود تصاحب نموده بود. تصویربرداری طولانی مدت و چندباره از شناورهای رزمی کشورهای مختلف در خلیج فارس از جمله ناوهای هواپیمابر آمریکایی -و حتی عبور از روی آنها- و سالم برگشتن به مبدأ، پرواز طولانی مدت پهپاد ایرانی -ساخته شده با فناوریهای سال 1381- در اختیار حزب الله در کنار صهیونیستها و سپس نفوذ به عمق خاک سرزمینهای اشغالی و از همه مهمتر به غنیمت گرفتن پهپاد اسرارآمیز آر-کیو-170 و چندین پهپاد دیگر آمریکایی و تولید نمونههای مشابه برخی از آنها از جمله اخبار فوق هستند.
بقیه در ادامه مطلب . . .
شاهد جدید آسمان ایران
پهپاد شاهد129 که اولین نشانههای وجود آن در حاشیه رزمایش «پیامبر اعظم7» در تیرماه سال 91 آشکار شد، چند ماه بعد در مصاحبه خبری فرماندهی کل سپاه معرفی شده و اشاره به مداومت پروازی 24 ساعت و توانایی رزمی آن با موشک سدید شد. کمی بعد تصاویری از فرود و برخاست آن در رسانه ملی نیز نمایش داده شد و فرمانده نیروی هوافضای سپاه برد آن را 1700 تا 2000 کیلومتر عنوان کرد.
این نمونه از نوع شناسایی بوده و صحبتی از قابلیت رزمی آن به میان نیامد. با گذشت چند ماه و در هفته دفاع مقدس سال 1392 بالاخره نمونه رزمی این پهپاد نیز رونمایی شد که به سرعت به یکی از مهمترین اخبار رسانههای تخصصی دنیا و بسیاری از رسانههای عمومی تبدیل شد.
اولین تصاویر منتشر شده از شاهد129 در سال 91
در این رونمایی فیلم و تصاویر دو فروند شاهد129 ارائه شد که تفاوتهایی نیز با هم داشتند. یک نمونه مشابه شاهد129 نمایش داده شده در سال 91 بود و نمونه دیگر با تفاوتهایی در سامانه ارابه فرود و حسگرهای نصب شده در نزدیکی دماغه.
آنچه به طور رسمی در مورد این پهپاد گفته شده شامل برد پروازی 1700 تا 2000 کیلومتر برای نمونه سال 91 و 1700 کیلومتر برای نمونه رزمی، دهانه بال 16 متر، جرم 1100 کیلوگرم، قابلیت حمل 8 فروند موشک هوا به سطح سدید1 یا 8 بمب هوشمند نقطهزن، توان این پهپاد در پوششدهی منطقهای به شعاع 200 کیلومتر در اطراف خود، مداومت پروازی 24 ساعت و هزینه هر ساعت پرواز در حدود 100هزار تومان برای هر فروند است.
در جریان بازدید اخیر رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، دو فروند شاهد129 ساخته شده مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت و توانمندی این پهپادها مفصلتر از گذشته به اطلاع ایشان رسید.
شکل ظاهری
پیکربندی شاهد129 شامل یک بدنه استوانهای، پایدارساز یا سکان به شکل V که در انتهای بدنه قرار گرفته، بال مستطیلی با دهانه بال بالا و وتر کوتاه -فاصله لبه جلویی تا لبه عقبی بال- است که باعث ایجاد ضریب منظری و ضریب سرش (گلاید) بسیار بالا میشود.
شاهد129 مسلح به موشک در حال پرواز در مناطق کویری
با توجه اندازه دهانه بال این هواپیما که 16 متر عنوان شده میتوان ابعاد هواپیما را تخمین زد. بر این اساس طول شاهد129 در حدود 8 متر، قطر بدنه 65 تا 75 سانتیمتر، ارتفاع ارابه فرود 1.1 متر و ارتفاع کلی آن حدود 3 تا 3.1 متر و فاصله دو سر دم V شکل آن 4.4 متر است.
بالا بودن ضریب سرش که به معنی زیاد بودن نسبت نیروی بالابرنده به نیروی مقاوم هوا است یکی از مهمترین عوامل ایجاد کننده مداومت پروازی بالا در هواپیماها است. چنین ترکیب بالی در گلایدرها و بیشتر پهپادهای مداومت پروازی بالا دیده می¬شود.
لازم به ذکر است طراحان و سازندگان این هواپیما برای ایجاد امکان به کار گیری چنین بالی باید بر مشکلات استاتیک و دینامیک سازه غلبه مینمودند که تنها مشابه آن در کشور در پهپاد حماسه و فطرس دیده میشود.
نکته مهم دیگر در پیکربندی بال و بدنه این پهپاد، نصب بال در بالای بدنه است. این شیوه مزایای خاص خود را دارد از جمله تقویت سازه دو بال، بیشینه ضریب برآی بالاتر -که در افزایش مداومت پروازی تأثیر دارد- و امکان دید بهتر دوربین در هنگام جهتگیری به سمت عقب هواپیما. شکل مقطع ایرفویل بال این هواپیما نیز مشابه سری ایرفویلهای با پسای کم –نیروی مقاوم کم- بوده که کاملاً متناسب با رژیم پروازی این هواپیما و با هدف رسیدن به کمترین مصرف سوخت است.
به نظر میرسد بالهای شاهد129 و همچنین دم آن قابلیت نصب و برداشتن دارند. وجود دو دریچه روی بدنه و نزدیک ریشه بال مؤید این احتمال است. در این صورت امکان باز کردن بالهای بزرگ آن که هر کدام به اندازه طول بدنه هواپیما هستند و همچنین دم آن برای حمل و نقل این پهپاد یا قرار دادن آن در فضایی با حجم کم کمک شایانی خواهد بود.
برای بهبود شکل آیرودینامیکی هواپیما سعی میشود تا در محل اتصال بال به بدنه از سطوح منحنی استفاده شود تا جریان حول این دو بخش تلفیق خوبی با هم داشته باشند اما این سطح به افزایش پیچیدگی طراحی و ساخت منجر میشود. در پهپاد شاهد129 از این سطح واسطه استفاده نشده است در حالی که در برخی پهپادهای کوچکتر مانند ابابیل این نکته رعایت شده بود.
به گزارش مشرق، در شاهد129 علاوه بر سطح کنترلی ایلرون (Aileron) نزدیک نوک بال، یک سطح متحرک در نزدیکی ریشه و در جای فلپ (Flap) نیز قرار داده شده. وظایف و مزایای فلپ در هواپیماهای معمولی پذیرفته شده که به طور عمده شامل افزایش مساحت بال و افزایش انحنا برای بیشتر کردن نیروی بالا برنده (Lift یا برآ) در حین برخاستن و در پرواز و نیز ایجاد سطح مقاوم در برابر هوا در هنگام فرود است.
اما در پهپادها برای حذف وزن مکانیزمهای باز کننده فلپ معمولاً از آن صرف نظر میشود همانطور که در بقیه پهپادهای ایرانی شاهد آن هستیم. با توجه به اینکه مکانیزم ویژهای برای باز کردن سطح فوق دیده نمیشود احتمالاً طراحان تنها برای افزایش انحنای بال جهت تولید برآی بیشتر اقدام به ایجاد آن نمودهاند. به علاوه با پائین دادن این سطح به طور کامل، میتوان از آن برای کاهش سرعت پهپاد و در نتیجه کاهش وزن سامانه ترمز روی باند نیز استفاده نمود.
سطوح متحرک بال و دم V شکل شاهد129
دم V شکل به طور عمده دارای دو مزیت است. اول، جایگزینی آن با سکانها یا پایدارسازهای عمودی و افقی که در صورت وجود فناوریهای مناسب، به کاهش وزن سازه کمک می‌کند. هر چند که به طور کلی باعث پیچیدهتر شدن سامانه کنترلی پهپاد میگردد که البته برای کشورهای پیشرفته در زمینه دفاعی امری حل شده محسوب میشود. به علاوه با توجه به ابعاد شاهد129 و نیاز به سطح دم عمودی بزرگ برای ایجاد پایداری جانبی، دم V شکل به نوعی نقش سکان عمودی دوتایی را نیز ایفا می‌کند.
مزیت دوم این نوع دم، کاهش بازتاب راداری به دلیل قرارگیری سطوح با زاویه غیر 90 درجه است. با توجه به کم بودن فاصله دم شاهد129 از بال و مرکز ثقل –که در ادامه به آن اشاره میشود- نیاز به بزرگ بودن سطوح کنترلی دم مشهود است بنا بر این بازتاب راداری آنها هم قابل توجهتر میگردد از این رو تعبیه دم V شکل ضمن ایجاد مساحت کافی، کمک بزرگی به کاهش بازتاب راداری این ناحیه از هواپیما و کل آن خواهد کرد.
به طور معمول روی دم V شکل، یک سطح کنترلی قرار داده میشود که جایگزین دو سطح کنترلی در دمهای معمولی میگردد اما در شاهد129 روی هر دم، یک جفت سطح کنترلی قرار داده شده است. یکی از دلایل این امر میتواند افزایش ضریب اطمینان از سطوح کنترلی با دو برابر کردن تعداد آن باشد.
با توجه به اینکه ارابه فرود –مجموعه چرخها و اهرمها و جاذبهای ضربه و سامانه تعلیق- در هواپیما نقشی در کارایی پرواز ندارد، وزن مرده محسوب میشود و سعی در طراحی آن به سبکترین، سادهترین و ارزانترین شکل ممکن است که در پهپادها در ارابه فرود ثابت با سازهای منحنی شکل برای ایفای نقش ضربهگیر، نمود دارد. این طرح در نمونه اول شاهد129 نیز دیده میشود.
اما ارابه فرود نمونه جدید این پهپاد، جمع شونده است و در نتیجه نمونه دوم هم به دلیل برخورداری از سامانه جمع کننده و هم به خاطر وجود سامانه تعلیق -هر چند معمولی- پیچیدهتر از نمونه اول خواهد بود که برای پرهیز از پیچیدگی بیشتر و صرفهجویی در وزن برای محفظههای قرارگیری ارابه فرود عقب، دریچهای در نظر گرفته نشده اما ارابه فرود جلو در نمونه دوم شاهد129 در نمایشگاه اخیر دارای دریچه بود. این انتخاب در سایر پهپادهای مشابه و رقبای شاهد129 در دنیا مانند پریدیتور، هرمس900 و آنکا نیز دیده میشود.
ارابه فرود جمع شونده شاهد129 جدید و محل قرارگیری آن در بدنه (زیر نماد سپاه)
دریچه محفظه ارابه فرود جلو شاهد129 در نمایشگاه اخیر
جمع شدن ارابه فرود در کاهش نیروی مقاوم (پسا) نقش قابل توجهی دارد که برای رسیدن شاهد129 رزمی به بیشترین مداومت پروازی اهمیت بالاتری نیز خواهد داشت زیرا وزن و نیروی پسای ناشی از حمل سلاح در میزان مداومت پروازی هر هواپیمایی نقش منفی دارد. همچنین کاهش نسبی بازتاب راداری و ایجاد دید بهتری برای دوربین در دید رو به عقب نیز از مزیتهای دیگر این طرح است.
البته هم ارابه فرود اصلی و هم ارابه فرود دماغه شاهد به سمت عقب جمع میشوند که حالت جمع شدن به جلو در شرایط اضطراری به دلیل امکان استفاده از فشار دینامیکی هوا برای باز کردن چرخ، ضریب اطمینان بالاتری ایجاد مینماید. الزامات مربوط به مرکز ثقل هواپیما و وجود دوربین در دماغه میتواند علت این انتخاب طراحان برای شاهد129 باشد.
بالها و بدنه شاهد129 از نظر کیفیت ساخت بسیار عالی به نظر میرسند خصوصاً صاف و بدون اعوجاج بودن بال برای هواپیماهای سرعت پائین و گلایدرها (هواسُر) بسیار اهمیت دارد. احتمالاً جنس بال و بدنه این هواپیما یا دستکم بخشهایی از آن از مواد مرکب است همچنین استفاده از رنگهای جاذب امواج رادار نیز در شاهد129 دور از ذهن نیست.
محور طولی بدنه شاهد129 در هنگام قرارگیری یا حرکت روی زمین پائینتر از افق قرار میگیرد. این نکتهای نادر است که مزایا و معایب مختلفی میتوان برای آن برشمرد که از اهداف این گزارش خارج است.
پائینتر بودن زاویه محور طولی از افق در این تصویر مشهود است
موتور شاهد129 از نوع ملخی فشار دهنده با ملخ سه پره است و در انتهای بدنه قرار شده که این محل نصب به عملکرد بهینه سامانه الکترواپتیکی مستقر در دماغه کمک می‌کند.
به ترتیب از بالا، واچکیپر، هرمس450، شاهد129 با ارابه فرود ثابت، شاهد129 جدید
از نظر ظاهری شاهد129 شباهتهایی به هرمس450 و واچکیپر ساخت انگلیس دارد. البته ابعاد شاهد بسیار بزرگتر از هرمس بوده و مشخصات عملیاتی آن نیز بسیار برتر است. پهپاد انگلیسی که خود وامدار طراحی از روی نمونه هرمس است از لحاظ ابعاد و مشخصات پروازی نزدیکتر به نمونه ایرانی اما باز هم کوچکتر است زیرا دهانه بال آن 10.5 و طول بدنه آن 6.1 متر، بیشینه جرم آن در حالت برخاست به 450 کیلوگرم رسیده و تا 150 کیلوگرم محموله حمل می‌کند.
مداومت پروازی آن نیز 20 تا 30 ساعت عنوان شده. وجود تفاوتهای طراحی فراوان نشان میدهد ضمن مشابهت در کلیات پیکربندی، طراحان ایرانی راه خود را طی کردهاند که مهمترین آن وجود قابلیت رزمی در شاهد129 است.
حسگرها و تسلیحات
در جریان رونمایی سال گذشته دو نمونه سامانه الکترواپتیکی پایدار شده 2 درجه آزادی –قابلیت چرخش در دو صفحه افقی و عمودی- روی دو نمونه شاهد129 مشاهده میشد که در نمایشگاه اخیر هر دو پهپاد به سامانه کاملتر عقاب-6 مجهز شده بودند و سامانه سادهتر در کنار آنها قرار داشت. سامانه عقاب-6 علاوه بر دوربین دید در روز و احتمالاً سامانه فروسرخ برای دید در شب، از سامانه مسافتیاب لیزری در بالای خود نیز بهرهمند است. یک سامانه تصویربرداری سادهتر نیز در تصاویر سال گذشته شاهد129 قابل تشخیص است که محل نصب آن زیر بدنه و در محدوده بین دو ارابه فرود اصلی و جلو بود.
سامانه الکترواپتیکی عقاب-6 نصب شده در دماغه شاهد129
نمونه اول شاهد129 تجهیز شده به سامانه الکترواپتیکی جدید؛ سامانه قبلی روی چهارپایه دیده میشود
یکی از مهمترین نکات پیرامون شاهد129، تنوع تسلیحات قابل حمل توسط آن است. در رونمایی سال گذشته و نمایشگاه اخیر هر چند تنها از موشکی به نام سدید1 نام برده شد اما دستکم دو نوع موشک قابل تشخیص است. یک نوع که مشابه موشکهای ضد زره تاو/طوفان دارای خروجی پیشران در میانه بدنه و به سمت پهلوهای موشک است و نوع دیگر که به نظر میرسد خروجی موتور آن در انتهای موشک است. بر مبنای تصاویر به نظر میرسد یکی از انواع موشکهای نمایش داده شده در پرتابگر دارای محفظه استوانهای زیر بال هواپیما نصب میشود.
دو نوع موشک نمایش داده شده در رونمایی پهپادهای شاهد129 رزمی
از نظر سامانه هدفگیری نیز یکی از موشکها داری حسگر تصویری (اپتیکی) با پنجره شیشهای زاویهدار به سمت پائین بوده و ظاهراً نمونههای دیگر دارای سامانه هدفگیری متفاوتی هستند. موشک سدید برای اولین بار در نمایشگاه هوایی کیش و در کنار نمونه دریایی بالگرد شاهد285 مشاهده شد که موشکی با هدایت لیزری به نظر میرسید.
از این موشک اطلاعات خاصی منتشر نشده اما با نگاهی به موشکهای مشابه آن در دنیا میتوان آن را موشکی دستکم 30 تا 40 کیلوگرمی و با برد بیش از 7 تا 8 کیلومتر دانست. موشکهای نمایش داده شده از ترکیب معمول بالکهای صلیبی یا پلاس در جلو و کراس یا ضربدری در عقب بهره میبرند که در اغلب موشکهای ضد زره نیمه سنگین مشاهده میشود.
موشک سدید در نمایشگاه هوایی کیش
با توجه به اعلام قابلیت حمل 8 موشک سدید و از طرفی وجود دو جایگاه برای حمل جنگ افزار، شاهد129 در هر یک از جایگاههای خود میتواند تا 4 موشک حمل نماید. این جایگاهها نسبت به محور طولی هواپیما با زاویه رو به پائین نصب شدهاند. این امر نیروی مصرفی موشک برای تغییر مسیر به سمت پائین را کاهش میدهد هر چند که نیروی مقاوم هوا را در طی پرواز میافزاید. این جایگاهها در نزدیکی بدنه نصب شدهاند که مزیتهای دینامیکی و سازهای دارد.
موشکهای مختلف نمایش داده شده در رونمایی پهپادهای شاهد129 رزمی
رساندن مقاومت هواگرد و متعلقات آن در برابر هوا به کمترین میزان به معنی کاهش مصرف سوخت و افزایش برد و مداومت پروازی است. باید اشاره نمائیم تأثیر نامطلوب حمل سلاح و آویزگاه نصب آن بر بازتاب راداری هواگردها امری بدیهی است از این رو پهپادهای رزمی آینده دارای محفظه حمل سلاح در داخل بدنه هستند.
انواع مختلف موشک سدید
به گزارش مشرق، از دیگر تسلیحاتی که کاربرد آن در شاهد129 در آینده نزدیک دور از ذهن نیست، موشکهای دوش پرتاب سطح به هوا در نقش هوا به هوا و حتی موشکهای کوتاه برد هوا به هوا در صورت کافی بودن توان حمل بار این پهپاد است. پیش از این در سایر کشورها موشکهای دوش پرتاب توسط بالگردها در نقش هوا به هوا کارایی خود را اثبات نمودهاند و در ایران نیز پهپاد سریر متعلق به قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش چنین قابلیتی دارد.
روی نمونه جدید شاهد129 گیرندههای هشدار راداری در نوک بالها و اطراف بدنه دیده میشود که در نمونه قبلی دیده نمیشد. این گیرندهها به آگاهی پهپاد از موقعیت اطراف خود و فعالیت سامانههای راداری هوایی و زمینی دشمن منجر میشود. همچنین حمل سامانههای شنود و جهتیابی امواج نیز به این قابلیت شاهد129 در نظارت دقیقتر به اطراف کمک می‌کند.
گیرنده های هشدار راداری در نوک بال و روی بدنه شاهد129 جدید
یکی دیگر از حسگرهای قابل حمل توسط شاهد129-در آینده- همانطور که در پهپاد حماسه و برخی پهپادهای نظارتی دنیا حتی نمونههایی در حد و اندازه «اسکن ایگل» شاهد هستیم، رادار است.
امروزه رادارهایی با ابعاد کوچک به بردهای تا 80 کیلومتر نیز میرسند که به معنی پوشش محوطهای به قطر دو برابر یعنی 160 کیلومتر توسط پهپاد است. امکان حمل سامانههای جنگ الکترونیک برای پشتیبانی الکترونیکی از یک منطقه و حمل گستره وسیعتری از تسلیحات حتی موشکهای ضد کشتی برد کوتاه نیز در توسعه شاهد129 کاملاً امکانپذیر است و در صورت وجود نیاز عملیاتی برای متخصصان کشورمان دشوار نخواهد بود.
قابلیتهای عملیاتی
پهپاد شاهد129 به طور کلی دارای دو مزیت بسیار مهم است. اول قابلیتهای پروازی بسیار بالا و دوم قابلیت اجرای عملیات رزمی. برد عملیاتی نمونه رزمی شاهد در حدود 1700 کیلومتر و مداومت پروازی آن 24 ساعت اعلام شده که این مشخصات پروازی تنها با یک مرتبه سوختگیری پیش از پرواز به دست میآید. برد بسیار بالای شاهد129 امکان اجرای عملیات تهاجم هوایی یا برقراری پوشش هوایی را در فضاهای بسیار دورتر از مرزهای کشور فراهم می‌کند هر چند که ظاهراً پروازهای برونمرزی در دستور کار این پهپاد نیست و قطعاً این توانمندی با نمونهایرانی آر-کیو-170 که سطح مقطع راداری بسیار پائینی دارد بهتر بدست آید.
پرواز شاهد129 در حال حمل 4 موشک هوا به سطح
مداومت پروازی یک روزه شاهد129 نیز به معنی حضور و نظارت طولانی مدت در فضای منطقه مد نظر است. امروزه هر چند در کشورهای صاحب فناوری در حوزه هوافضا ماهوارههای جاسوسی بینظیری در حال خدمت است اما پهپادها به دلیل امکان حضور طولانی روی یک منطقه و در ارتفاعات متوسط که وضوح تصویری بسیار خوبی نیز با تجهیزات سادهتر و ارزانتر ایجاد می‌کند جایگاه خاص خود را دارند.
از این نظر شاهد129 با مداومت پروازی بالای خود با توجه به عدم برخورداری کشورمان از ماهوارههای سنجشی نظامی بخش زیادی از این خلأ را پر خواهد کرد و به جهش توانمندی نظارتی ایران بر مرزها یا هر منطقه تا شعاع عملیاتی این پهپاد منجر میشود.
البته به دلیل عدم برخورداری کشورمان از ماهوارههای مخابراتی نظامی یا هواگردهای ایستا در ارتفاعات بسیار بالا برای ایجاد ارتباط بین ایستگاه زمینی هدایت با پهپاد، تنها راه کنترل شاهد129 در فواصل بسیار دور با اتکا به برنامه پروازی و سامانههای داخلی پهپاد برای کنترل تمام خودکار، استفاده از ایستگاههایی در کشورهای دیگر -که شاید تنها در یک یا دو کشور اطراف بتواند در دسترس باشد- یا استفاده از پهپادها یا هواگردهایی به عنوان رله و پل ارتباطی بین ایستگاه مبدأ با پهپاد است که البته برای تعبیه آنتنهای دید مستقیم، باید فضای مناسب در پهپاد ایجاد شود.
در مأموریتهای دریایی از شناورهای دریایی نیز میتوان در فرایند فوق استفاده کرد. در حالت هدایت تمام خودکار، مختصات جغرافیایی نقاط از پیش تعیین شده و مسیر پرواز توسط کاربر از طریق ایستگاه کنترل زمینی در حافظه تجهیزات الکترونیکی هواپیمای بیسرنشین ذخیره شده و پهپاد با استفاده از سامانه GPS و ارتفاعسنج میتواند مسیرهای از پیش تعیین شده را طی نماید. در این حالت میتوان ارتباط پهپاد با سامانههای مخابراتی را تا رسیدن به نقاط مشخصی قطع کرد تا امکان نفوذ دشمن در هدایت آن کاهش یابد.
به گزارش مشرق، نکته دیگر در مورد شاهد129 نیاز آن به باند برای نشست و برخاست است. این عامل باعث ایجاد محدودیت نسبی در عملیات این پهپاد میشود هر چند که برد بسیار زیاد آن امکان بلند شدن از باندهایی دور از آتش دشمن و سپس رسیدن به منطقه عملیاتی را ممکن میسازد. این مسئله با بهرهگیری از پهپادهای کوچکتر فعلی که امکان آغاز عملیات با استفاده از پرتابگرها و در نزدیکی خطوط مقدم را دارند برای مأموریتهای فوری جبران خواهد شد.
شاهد129 در نقش رزمی با اتکا به حمل موشکهای ضد زره یا راکت میتواند مکمل خوبی برای ناوگان پشتیبانی زمینی نیروی هوافضای سپاه باشد. این نیرو هم اکنون از تعدادی هواپیمای تخصصی پشتیبانی زمینی «سوخوی su-25 فراگفوت» روسی و تعدادی بالگرد کبرا/تیزتک/طوفان برخوردار است.
در سالهای اخیر هر چند با افزوده شدن بالگرد شاهد285 و پهپاد کرار به عنوان هواگردهایی ساخت داخل، این توان تقویت شده اما ورود شاهد129 با مداومت پروازی بینظیر خود و قابلیت حمل حسگرهای پیشرفته چندگانه و موشکهای ضد زره با هزینه پروازی و ریسک عملیاتی پائینتر از بالگردها کمک شایانی به افزایش توان پشتیبانی از نیروهای زمینی خواهد نمود.
در واقع با ورود پهپادهای کرار و شاهد129، بار عملیاتی هواپیمای سوخو-25 و بالگردهای کبرا و شاهد285 کاهش یافته و دست این هواگردها خصوصاً سوخو-25 و کبرا برای مأموریتهای سنگینتر باز میماند. از طرفی با توجه به گسترش پدافندهای مرگبار کوتاهبرد، استفاده از پهپادها در بسیاری از عملیاتهای تهاجمی به صرفهتر و مطمئنتر از هواگردهای سرنشیندار خواهد بود هر چند که شاهد129 با اتکا به سقف پرواز و حسگرهای دوربرد خود میتواند در مرحله شناسایی کاملاً از تیررس آنها و حتی برخی از سامانههای پدافند هوایی میانبرد دشمن مصون بماند.
پهپاد شاهد129 همانند بالگرد شاهد285 هشت موشک سدید حمل می‌کند اما تمام هزینههای تولید، آموزش خلبان و هر ساعت پرواز آن دستکم 3 تا 10 برابر کمتر از این بالگرد است در حالیکه میتواند در حدود 7 تا 8 برابر بیشتر از بالگرد فوق در آسمان بماند و خطری هم خلبانان آن را تهدید نمیکند! سرعت ساخت هر فروند شاهد129 هم قاعدتاً بالاتر از شاهد285 است بنا بر این تقویت توان دفاعی کشور نیز سرعت مییابد.
تصاویر دوربینها و تعداد سلاحهای موجود در نمایی از نرمافزار هدایت و کنترل پهپاد شاهد129
همچنین از پهپاد شاهد129 با اتکا به سامانههای الکترواپتیکی آن میتوان به عنوان «سکوی دیدهبانی هواپایه» برای هدفگیری اهداف و سپس تخصیص آن به هواپیماهای سرنشیندار یا توپخانه زمینی و موشکهای سطح به سطح استفاده نمود همانطور که در فیلمهای نمایش داده شده از رزمایش پیامبر اعظم7 اجرای مشابه این عملیات مشاهده شد به طوریکه پس از هدفگیری توسط یک پهپاد، هواپیمای سوخو با ورود سریع به منطقه اقدام به شلیک کرده و بلافاصله نیز صحنه عملیات را ترک نموده و در ادامه کار ارزیابی خسارت نیز بر عهده پهپاد قرار گرفت.
همانطور که پیشتر اشاره کردیم شاهد129 قاعدتاً قابلیت تجهیز به موشکهای هوا به هوا را دارد. در اینصورت این پهپاد امکان استفاده در نقش گشت هوایی رزمی یا «سامانه پدافند هوایی هواپایه» را دستکم برای مقابله با بالگردها، پهپادها و طیفی از موشکهای کروز دشمن خواهد داشت. این توانایی در ترکیب با مداومت پرواز بسیار بالای شاهد129، دفاع هوایی کشورمان را در ارتفاعات پائین تا متوسط مستحکمتر از گذشته و امکان غافلگیر شدن آن را کمتر خواهد نمود.
همچنین این پهپاد و نمونههای دیگر با همین قابلیت امکان پوششدهی نقاط کور یا نقاطی که استقرار نیروی پدافند هوایی سطح-پایه در آن دشوار است را با هزینهای اندک و برای مدت طولانی دارند.
در بین پهپادهای رزمی ساخته شده در دنیا کاملترین نمونهها که البته همگی ساخت آمریکا بوده و دارای سابقه عملیاتی نیز هستند شامل «MQ-1 پریدِیتور» و «MQ-9 ریپِیر» است که هر دو موتور ملخی-اولی از نوع پیستونی و دومی از نوع توربوپراپ- دارند. نمونههای دیگری نیز در آمریکا ساخته شده یا در حال توسعه هستند اما بیشتر آنها دارای موتور جت بوده و در رده شاهد129 قابل طبقهبندی نیستند.
برخی هم توانمندی محدود رزمی دارند. از نظر ابعاد، پهپاد رزمی ایران نزدیک به پریدیتور است. هرچند برد و مداومت پرواز اعلام شده آن کمی کمتر از پریدیتور است اما از نظر میزان و تعداد محموله قابل حمل بالاتر از این نمونه آمریکایی قرار میگیرد.
حضور طولانی مدت شاهد129 با بهرهگیری از بالهای بلند آن و وجود قابلیت پرواز سرشی بالا، با خاموش کردن موتور و اجرای این نوع پرواز که باعث حذف اثرات صوتی بسیار زیاد موتور ملخی و بازتاب حرارتی آن میشود به نوعی حضور نامحسوس و پرواز خاموش تبدیل میگردد.
به گزارش مشرق، این حضور دائمی در کنار وسعت منطقه قابل پوشش با شاهد129 و امکان ارسال تصاویر به صورت بیدرنگ (Real Time) به افزایش بیش از پیش آگاهی فرماندهان از شرایط منطقه عملیاتی از مرزهای کشور تا هر عمق قابل دستیابی برای اتخاذ سریعتر و بهتر تصمیمات خواهد داشت. به علاوه در صورت نیاز در همین عملیاتهای شناسایی طولانی مدت و تمرکز روی هدف، میتوان با اتکا به قابلیت رزمی شاهد129 بلافاصله اقدام به درگیری با هدف در هر زمان نمود که خود به معنی امکان تبدیل شاهد129 به ابزار واکنش سریع علیه تحرکات دشمن است.
قفل تصویری پهپاد شاهد129 روی هدف متحرک در زمانی در حدود 1 ثانیه
همچنین شاهد129 برای نظارت بر مناطق بزرگ کویری –که استتار فعلی روی بال و بدنه آن نیز متناسب با همین نواحی است- و مرزهای طولانی شرقی کشور، آبهای سرزمینی گسترده و حتی دریاهای دوردست و پوششدهی کاملتر از گذشته به مأموریتهای دریایی چه از بعد نظارتی با کاهش تعداد هواپیمای مورد نیاز و چه رزمی کمک شایانی خواهد کرد. با توجه به قابلیتهای بسیار بالای این پهپاد در همین نمونههای اول، پایه بسیار خوبی برای توسعه طرحهای آتی خواهد بود.
گزارش غرور برانگیزی بود